نخ جوت ؛ وضعیت کنونی، نحوه تولید، خواص کیفی و مصارف آن
تهیه و تدوین : خشایار مهاجرشجاعی، دانشجوی دکترای پلیمر-رنگ
1- مقدمه
جوت به عنوان یک ليف طبيعي در هند، بنگلادش، چين و تايلند رشد و پرورش يافته و عموما جهت بسته بندي صنعتي و غذايي و تولید کالاهای نساجی استفاده مي شود. ويژگي پارچه ها و مصنوعات تهيه شده از جوت شامل مقاومت مكانيكي بالا، هزينه پايين، داشتن سطح نرم و مقاومت اصطكاكي بالا به عنوان نوعی مزیت در مصارفی چون بسته بندی مواد در انبار و ترانزيت آن ها به شمار می رود.
در این موارد ساختمان متخلخل بسته ها امكان تهويه را براي دانه ها و سبزيجات و غيره جهت انبارش طولاني (بدونامكان فاسد شدن) فراهم مي آورد.
جوت از جمله الياف طبيعي است كه دوستدار محيط زيست و داراي قابليت تخريب در محيط زيست مي باشد. درضمن الياف مذكور از قابليت بازيابي و استفاده دوباره در محیط زیست (Fiber Recycabe) برخوردارند. در اين ميان الياف جوت داراي معايبي نيز هستند كه از جمله مهمترين آنها مي توان به زبري نسبي، شكنندگي، زيردست خشن، ظاهرسخت و زمخت، قابليت چروك شدن، قابليت كشش و شستشوي ضعيف و ايجاد رگه های رنگي بعد از رنگرزي اشاره نمود.
2- وضعیت تولید نخ جوت در دنیا
بر اساس آمار ارائه شده از سوی مراجع بین المللی، کشورهای بنگلادش و هند به عنوان عمده تولیدکنندگان نخ جوت و مصنوعات ساخته شده از آن به شمار می روند. در چند سال اخیر با سرمایه گذاری های وسیع انجام شده در هند، این کشور به عنوان رقیبی جدی برای بنگلادش جهت صادرات نخ جوت مبدل گشته است.
بر اساس آمار واردات جوت در دنیا، عمده بازار مصرف نخ جوت مشتمل بر کشورهای آسیایی مانند ترکیه، ایران، چین و سوریه و... می باشد.
علیرغم رشد چشمگیر تولید نخ جوت در کشور هند در محدوه نمره نخ 4LBSتا 72LBS، برخی از تولیدکنندگان هندی با ارائه محصولات و فرآورده هایی با خواص نازل و قیمت پائینتر از حد میانگین بازار بین الملل منجر به بهم زدن تعادل بازار و ایجاد دیدی منفی نسبت به جوت تولیدی در هند گردیده اند.
با وجود محیط رقابتی در بازارهای داخلی و بین المللی، تضمین کیفیت به عنوان رکنی اساسی و مهم جهت فروش داخلی و صادرات نخ جوت نسبت به قیمت تمام شده ارجحیت داشته که این نیز خود قابل ادراک با توجه به سیاست عملکردی بسیاری از شرکت های معتبر در دنیا می باشد.
از جمله شاخص های مهم کیفی می توان به خصوصيات فيزيكي، مكانيكي، ثبات و دوام و خصوصيات ظاهري اشاره نمود. آنالیز برخی از خواص کیفی به صورت عینی و برخی دیگر متکی بر ابزار آلات آزمایشگاهی پیشرفته می باشد. کنترل دقیق این خواص به طور منظم و هدفمند در مدت زمان طولانی دارای تاثیر بسزا در بهبود کیفی محصولات تولیدی خواهد بود.
3- پروسه تولید
به طور کلی پروسه تولید نخ جوت مشتمل بر یکسری مراحل مختلف مانند رتینگ، تطبیق محیطی، ریسندگی و... می باشد.در این پروسه پس از رتینگ (جداسازی جوت از ساقه)، جوت مدت زمان 48 تا 72 ساعت در محیط قرار گرفته و سپس به کارخانه جهت انجام پروسه ریسندگی ارسال می شود. در ادامه اقدام به ارائه جزئیاتی در زمینه پروسه تولید نخ جوت گردیده است. سيستم ريسندگي مداوم جوت شامل عمليات اصلي زير است، در هر مرحله اعمال خاصي بر روي الياف صورت مي گيرد.
3-1- لزوم کنترل توزیع طولی الیاف در حین ریسندگی نخ جوت و تاثیر آن بر خواص کیفی نخ حاصله نخ جوت ؛ وضعیت کنونی، نحوه تولید، خواص کیفی و مصارف آن با توجه به وجود درصد قابل توجه الیاف کوتاه در نخ از جنس جوت، شاهد توزیع طولی نامتناسب الیاف در این نوع نخ بوده که این نیز خود دارای تاثیری بسزا در اختلاف خواص انواع نخ جوت تولیدی می باشد. با توجه به موارد فوق الذکر اعمال کنترل کافی در حین تولید نخ جوت جهت حصول اطمینان از خواص کیفی نخ لازم و ضروری به نظر می رسد. دراین موارد بدليل وجود مقدار زياد الياف كوتاه در فتيله جوت، دسترسي به نخ جوت يكنواخت هم ارز با نخهاي پنبه اي و ديگر الياف نساجي ( داراي توزيع طولي مناسب با درصد كمي الياف كوتاه) ممكن نيست.
در این موارد وجود مقادیر زیاد نقاط ضخیم مانند نخ نیم تاب (slub) و پرزدهی بالای آن ناشی از وجود الیاف کوتاه میباشد. از جمله عوامل و فاکتورهای موثر در توزیع طولی الیاف در نخ جوت می توان به مقاومت الياف و نحوه انجام مراحل مختلف كاردينگ اشاره نمود.
3-2- لزوم کنترل نايكنواختي در نخ
در دستگاه ريسندگي، كنترل الياف به صورت تكي به علت قرار گیری الیاف مختلف در کنار هم امکانپذیر نمی باشد. دراین موارد مطلوب آن است كه از تغذيه مداوم الياف به غلتكهاي كششي جلو بواسطه ايجاد چسبندگي بهينه در فتيله درناحيه كشش اطمينان حاصل نمائيم. عوامل و فاکتورهای مختلفی در کاهش میزان نایکنوختی نخ موثر می باشند که به ترتیب شامل موارد زیر می باشد:
1 ـ اعمال كشش مناسب
2 ـ كشش نهايي با يكنواختي مناسب
3 ـ فاصله كم بين غلتكهاي كشش
4 ـ ايجاد چسبندگي لازم در فتيله بوسيله استفاده از كندانسورهاي داراي پهناي مناسب
5 ـ فاصله بين آپرونها متناسب با ويژگيهاي جوت
3-3- استحكام نخ
استحكام نخ در نمره اي مشخص به خصوصيات الياف مانند مقاومت، توزيع طولي الياف، تعداد نقاط نازک، میزان بینظمی نقاط نازک و تاب نخ بستگي دارد. در طي فرآيند تاب نخ (جوت)، الياف بلندتر منجر به ايجاد ساختار پيچيده درنخ بواسطه پديده مهاجرت شده و در نقاط مركب و مضاعف گيرداده مي شوندکه این نیز خود دارای تاثیر بسزا در استحکام لیاف جوت است.
بر اساس بررسی های انجام شده، اگر حداقل 20 درصد از اين الیاف، طولي بلندتر از 20cmداشته باشند، نخ جوت از استحكام عادي برخوردار بوده و اگر اين درصد به 50 برسد نخ حاصله داراي استحكامي خوب و قابل مقايسه با نخ ريسيده شده از الياف بلند مي گردد.
4- توليد نخ جوت در انواع مختلف
بطور كلي امروزه جهت توليد نخ هاي جوت از تكنولوژي هاي مختلفي استفاده مي شود. با توجه به تكنولوژي هاي به كار رفته، مي توان نخهاي متفاوتي توليد نمود كه از جمله ميتوان به موارد زير اشاره نمود.
الف ـ نخهاي تجاري
1 ـ نخ جوت صددرصد
(داراي رنج نمره هايي از 4LBS تا 45LBS)
2 ـ نخهاي سنگين تر ( 80LBS تا 150LBS)
3 ـ ريسمانها و طنابها
ب ـ نخهاي متنوع
1 ـ نخهاي ظريف ـ داراي نمره 4LBSو پايين تر
2 ـ نخهاي فني
3 ـ نخهاي مخصوص مانند نخهاي حجيم و پوششي و فنسي(fancy) و غيره
4 ـ نخهاي مخلوط
